Amortyzacja – co to jest?

Amortyzacja – definicja

Amortyzacja to metoda rozliczania w czasie wykorzystania czy zużycia poszczególnych składników majątku przedsiębiorstwa. Do składników tych zalicza się zarówno aktywa trwałe materialne, jak i   aktywa trwałe niematerialne. Należy pamiętać, że środki trwałe mogą zostać przez firmę nabyte bądź też wytworzone we własnym zakresie, a okres ich wykorzystania czy też zużycia wynosi więcej niż rok.

Do materialnych środków trwałych zalicza się grunty, magazyny, lokale, urządzenia i maszyny, środki transportu, środki trwałe w budowie czy też ulepszenia środków trwałych. Z kolei do niematerialnych środków należą przede wszystkim autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje oraz koncesje, prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych czy wzorów użytkowych, know-how organizacji, a także prawa majątkowe przyjęte do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu, które zostały zaliczone do aktywów trwałych jednej ze stron umowy.

Metody amortyzacji

Metoda amortyzacji stosowana przez dany podmiot powinna być ściśle skorelowana ze sposobem czerpania korzyści ze składnika aktywów, które tej amortyzacji podlega. W tym zakresie prawo nie narzuca jednej metody wykonywania odpisów amortyzacyjnych. Wśród najczęściej stosowanych sposobów amortyzacji znajdują się:

1.    Metoda liniowa

Cieszy się ona największą popularnością wśród przedsiębiorców. Jej kluczowe założenie opiera się na tezie, że środek trwały przez cały okres użytkowania będzie zużywać się równomiernie. W praktyce oznacza to, że odpisy amortyzacyjne wykonuje się według stałej stawki. Jest ona określana na podstawie załącznika nr 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT), jak i ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (CIT). Z kolei załączniki te określane są na podstawie Klasyfikacji Środków Trwałych.

Kwotę amortyzacji liniowej oblicza się na podstawie następującego wzoru:

wartość środka trwałego  x  ustalona procentowo roczna stawka amortyzacji/12 (ilość miesięcy)

Przykład:

Przedsiębiorstwo w czerwcu 2020 zakupiło maszynę o wartości 150 000 zł, która została dodana do ewidencji środków trwałych. W tym przypadku stawka amortyzacji zgodnie z wykazem wynosi 20%.

wartość amortyzacji rocznej: 150 000 x 20% = 30 000 zł

wartość amortyzacji miesięcznej: 30 000/12 = 2 500 zł

Zatem za rok 2020 firma odpisze kwotę 15 000 zł, a w kolejnych – aż do 2024 roku po 30 000 zł.  W 2025 roku do amortyzacji pozostanie 15 000, czyli będzie ona możliwa do zrealizowania przez sześć miesięcy.

Warto wiedzieć, że przedsiębiorcy, którzy amortyzują środki trwałe metodą liniową, mogą w trakcie obniżyć stawkę amortyzacji. Zmiany takie mogą być dokonywane nawet wielokrotnie, a przepisy nie określają w klarowny sposób, do jakiego poziomu można obniżyć stopę amortyzacyjną.

2.    Metoda degresywna

Drugą, równie popularną wśród podatników metodą amortyzacji środków trwałych, jest metoda degresywna, zwana też amortyzacją przyspieszoną. W praktyce polega ona na robieniu odpisów amortyzacyjnych przy zastosowaniu stawek podwyższonych odpowiednim współczynnikiem. W ten sposób wartość amortyzacji zmienia się w czasie, gdyż wydajność środka trwałego obniża się w trakcie jego użytkowania. Z tego względu każdy przedsiębiorca, który chciałby równomiernie rozkładać koszty, powinien operować na malejącej stawce amortyzacyjnej.

Jak to działa w praktyce? Wybierając amortyzację degresywną, przez pierwszy rok stosowana obowiązująca jest stawka podana w wykazie, pomnożona o współczynnik, który maksymalnie może wynosić 2,0. Gdy trzeba obliczyć stawkę amortyzacji na kolejny rok podatkowy, należy odjąć dotychczasowe wpisy amortyzacyjne od kwoty netto używanego środka trwałego. W tej metodzie trzeba pamiętać, że kiedy wartość rocznego odpisu będzie niższa od wartości rocznego odpisu osiągniętego w przypadku zastosowania metody liniowej, to wówczas przedsiębiorca zobowiązany jest przejść na metodę liniową wraz z początkiem nowego roku podatkowego. Z tego względu każdy przedsiębiorca, który amortyzuje środki trwałe metodą degresywną, powinien pod koniec roku obliczyć wartość rocznego odpisu i porównać ją z wartością, jaką otrzyma przy metodzie liniowej.

Przykład:

Przedsiębiorstwo w styczniu 2020 roku kupiło maszynę o wartości 150 000 zł i od razu dodało ją do ewidencji środków trwałych. Urządzenie to, jak się okazało, podlegało klasyfikacji w 5. grupie klasyfikacji środków trwałych, więc firma skorzystała z degresywnej metody amortyzacji. Do wyliczeń przyjęty został współczynnik 2,0 oraz podwyższona stawka 40%. Zatem:

odpis roczny: 150 000 x 40% = 60 000 zł

odpis miesięczny 60 000 zł/12 miesięcy = 5 000 zł

W 2019 roku firma może dokonać odpisy amortyzujące z 11 miesięcy, czyli: 5 000 zł x 11 miesięcy = 55 000 zł

W roku kolejnym do wyliczenia amortyzacji brana będzie pod uwagę kwota 150 000 zł pomniejszona o 55 000 zł, czyli 95 000 zł. Po przemnożeniu przez współczynnik da to nam kwotę 38 000 zł, czyli 3 166 miesięcznie. W kolejnych latach przedsiębiorstwo musi natomiast analizować, czy odpis nie byłby niższy od tego, wykonywanego metodą liniową.

3.    Jednorazowa amortyzacja środków trwałych

Z prawa do jednorazowej amortyzacji mogą skorzystać mali podatnicy oraz te podmioty, które dopiero rozpoczynają prowadzenie działalności gospodarczej. Mają oni możliwość amortyzacji środków trwałych, które są zaliczone do grup od 3 do 8 w KŚT z wyłączeniem samochodów osobowych (w roku podatkowym, w którym środki te zostały dodane do ewidencji środków trwałych), jak i środków niematerialnych i prawnych, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym równowartości kwoty 50 000 euro łącznej wartości tych odpisów amortyzacyjnych. Limit na 2020 rok został ustalony na poziomie 219 000 zł.

Kolejnym sposobem na skorzystanie z jednorazowej amortyzacji środków w odniesieniu do sprzętów, których wartość wynosi powyżej 10 000 zł jest skorzystanie z pomocy de minimis. Można tego dokonać wtedy, gdy środki trwałe zaliczają się do grupy od 3 do 8 KŚT, z wyłączeniem samochodów osobowych.

Skąd aż tak duża dowolność w wyborze metod amortyzacji? Wynika ona z faktu, iż niezależnie od zastosowanej metody amortyzacji, łączna kwota odpisów amortyzacyjnych zawsze będzie równa wartości odtworzeniowej obiektu. Trzeba natomiast pamiętać, że zgodnie z prawem bilansowym amortyzacji podlegają składniki rzeczowych aktywów trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, jednak nie wcześniej niż w momencie oddania ich do użytkowania. Wobec powyższego nie można amortyzować przykładowo środków trwałych będących w budowie. Prawo podatkowe nie przewiduje także amortyzowania gruntów czy prawa wieczystego użytkowania gruntów.

Przykład:

Firma produkcyjna zakupuje maszyny, które pozwolą rozbudować istniejącą już linię produkcyjną. Części maszyny czekają jednak na montaż do czasu przygotowania hali. Po ich instalacji i rozpoczęciu użytkowania możliwe będzie amortyzowanie maszyn jako środka trwałego.

Amortyzacja bilansowa a podatkowa

Podstawową ideą amortyzacji jest rozłożenie w czasie jednorazowego wydatku, który został poniesiony na zakup środka trwałego. Trzeba mieć na względzie fakt, że amortyzacja jest w ogólnym ujęciu kosztem podatkowym. Jednak jest różnie traktowana w ujęciu księgowym i podatkowym. W pierwszym z nich zakłada się, że stawka amortyzacyjna powinna odzwierciedlać planowany okres ekonomicznego użytkowania składnika majątku. W drugim natomiast stawki amortyzacji wynikają z ustawy o podatkach dochodowych.

Taka sytuacja sprawia, że koszty amortyzacji w bilansie w ujęciu księgowym mogą się różnić od amortyzacji podatkowej. Z tego względu każde średnie i duże przedsiębiorstwo powinno prowadzić oddzielne ewidencje środków trwałych dla celów amortyzacji bilansowej i podatkowej, aby mieć pewność, że zastosowane stawki amortyzacyjne będą właściwe. Takie rozwiązanie wydaje się być racjonalne także dlatego, że część odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych nie stanowi kosztów uzyskania przychodów. Sytuacja ta dotyczy przykładowo gruntów w użytkowaniu wieczystym, amortyzacji samochodów o wartości powyżej 20 000 euro, jak również amortyzacji aktywowanych w księgach umów leasingowych.

Czy można amortyzować nieruchomości?

Odpowiedź na to pytanie jest twierdząca – tak, można amortyzować nieruchomości. Dziś coraz częściej inwestorzy lokują wolne środki finansowe w mieszkaniach na wynajem czy w lokalach użytkowych, a właściwie określony odpis amortyzacyjny stanowi koszt uzyskania przychodów, zmniejszając tym samym ich obciążenia podatkowe. Zasada ta nie dotyczy jedynie tych podatników, którzy rozliczając się z najmu ryczałtem ewidencjonowanym.

Z zapisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wynika, że amortyzacji podlegają stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania m.in. budowle, budynki, jak i lokale, które stanowią odrębną własność o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub umowy leasingu. Amortyzacji podlegają również:

• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego,

• spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

• prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.

Kwestie te dotyczą także wynajmowanych nieruchomości.

W celu ustalenia stawek amortyzacyjnych należy ustalić wartość przedmiotowej nieruchomości. Ceną nabycia w przypadku zakupu mieszkania lub domu jest kwota, która należy się sprzedającemu powiększona o koszty (opłaty notarialne, czy skarbowe). Jeżeli nie można ustalić takiej ceny dla nieruchomości wynajmowanych, to za wartość początkową tych środków przyjmuje się wycenę dokonaną przez podatnika, z uwzględnieniem cen rynkowych nieruchomości lub praw spółdzielczych tego samego rodzaju. Szacunki należy odnieść do grudnia roku poprzedzającego rok założenia ewidencji bądź też sporządzenia wykazu oraz stanu i stopnia ich zużycia.

Jakie stawki amortyzacji obowiązują dla nieruchomości?

Dla własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej obowiązuje roczna stawka amortyzacyjna w wysokości 2,5 proc. Z kolei dla budynków i lokali mieszkalnych odpisów dokonuje się według stawki rocznej wynoszącej 1,5 proc. Stawka jest wyższa jedynie dla wynajmowanych garaży podziemnych i wynosi ona 4,5 proc. rocznie.

Istnieje także możliwość ustalenia indywidualnej stawki amortyzacyjnej dla używanych lub ulepszonych środków trwałych, które zostały po raz pierwszy wprowadzone do ewidencji danego podatnika. Trzeba przy tym pamiętać, że okres amortyzacji w przypadku lokalu mieszkalnego nie może być krótszy niż 10 lat i obowiązuje tylko wobec lokali używanych (co najmniej przez 60 miesięcy) oraz ulepszonych (gdy wydatki podatnika na ulepszenie lokalu stanowiły co najmniej 30% wartości początkowej). Natomiast okres amortyzacji w przypadku obiektów niemieszkalnych wynosi 40 lat z pomniejszeniem o pełną liczbę lat, które upłynęły od dnia ich oddania po raz pierwszy do używania do dnia wprowadzenia do ewidencji środków trwałych, przy czym nie może być on krótszy niż 10 lat.