„Czarny Łabędź. O skutkach nieprzewidywalnych zdarzeń” Nassim Taleb recenzja
3 grudnia 2020 3 minuty czytania
Recenzja książki „Czarny Łabędź. O skutkach nieprzewidywalnych zdarzeń” Nassima Nicholasa Taleba. Jak Czarne Łabędzie wpływają na nasze życie?
Krach 1987 roku był Czarnym Łabędziem
Ten poranek niejeden nowojorczyk zapamięta do końca życia. Poniedziałek 19 października 1987 roku – gigantyczny krach na amerykańskich rynkach finansowych, największy we współczesnej historii współczesnej USA. Indeks Dow Jones spada niespodziewanie o 22%. Panika inwestorów na Wall Street. Kryzys rozlewa się na Wielką Brytanię, Honkong, Kanadę Australię, Nową Zelandię…
Katastrofa, której nikt się nie spodziewał, nazwana później „czarnym poniedziałkiem”, pozbawiła fortun tysiące ludzi, a niejednego giełdowego gracza przyprawiła o zawał serca. Jak to możliwe, że żaden z wybitnych ekonomistów i tysięcy działających na giełdzie brokerów nie przewidział tej sytuacji? Dlaczego zawiodły modele ekonomiczne tworzone przez światowej sławy noblistów?
Do dziś nie jest pewne, co tak naprawdę zainicjowało i napędziło ten katastrofalny efekt kuli śniegowej. Krach 1987 roku był Czarnym Łabędziem – rzadkim zjawiskiem gwałtownie i w sposób niekontrolowany wpływającym na otaczającą nas rzeczywistość.
Trader z Lewantu z obsesją – Nassim Nicholas Taleb
To wydarzenie było jednym z tych, które ukształtowały sposób myślenia o świecie ówczesnego niepozornego nowojorskiego tradera pochodzenia libańskiego – Nassima Taleba. Taleb przez 20 lat był traderem, a zarazem świadkiem kolejnych kryzysów i spektakularnych porażek popularnych spekulantów – „gwiazd” Wall Street. Po 2004 r. porzucił grę na giełdzie i wziął się za pisarstwo. Daje w nim upust swojej wieloletniej obsesji – analizowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia czarnych łabędzi oraz złudzeniom, którym ulegamy, myśląc o nich. Właśnie o tym jest jego książkowy filozoficzny esej – „Czarny Łabędź”.
Czarny Łabędź – zanim odkryto Australię
Skąd w ogóle wzięło się pojęcie Czarnego łabędzia? Otóż w Europie przez tysiąclecia czarne łabędzie były nieznane – odkryto je dopiero w epoce odkryć geograficznych w Australii. Tysiące obserwacji, które mówiły o tym, że łabędź to biały ptak zostały momentalnie zniweczone jedną nową obserwacją. Przedefiniowały myślenie o tym gatunku. Czarny Łabędź to zdarzenie nietypowe, wykraczające poza domenę codziennych oczekiwań, wywierające drastyczny wpływ na rzeczywistość. Co więcej, w przypadku takich zdarzeń nasza natura zwykle po fakcie każe nam szukać ich racjonalnych uzasadnień, choć tak naprawdę były ono nieprzewidywalne.
Jednakże, nie muszą to być jedynie zjawiska negatywne. Czarnym Łabędziem na rynku wydawniczym był niespodziewany sukces książki „Harry Potter” – odrzucanej wcześniej przez wiele wydawnictw – oraz idąca za nim na całym świecie „potteromania”. Książka ta uczyniła autorkę J.K. Rowling najpopularniejszą (a zarazem jedną z najbogatszych) pisarek XXI w. Jest nim również nagły sukces, a następnie globalna ekspansja wynalazku komputera osobistego, czy później mediów społecznościowych.
Żyjemy w ekstremistanie
Jedną z tez Taleba jest to, że współczesny świat gospodarczy i polityczny to tzw. ekstremistan, zdominowany przez rzadkie zdarzenia. W przeciwieństwie do „przeciętnostanu”, w którym wiele rzeczy jest typowych i możliwych do przewidzenia, w tym drugim świecie podlegamy tyranii tego, co osobliwe, bezprecedensowe i nieprzewidywalne.
W ekstremistanie wydarzenia nie tylko są zdominowane przez gwałtowną przypadkowość, ale też zwykle zwycięzca bierze wszystko, a historia postępuje skokowo. Ekstremistan jest jak współczesny kapitalizm, w którym 25 najbogatszych multimiliarderów posiada majątek równy połowie całej ludzkości. A zarazem większość tych fortun to nie efekt stopniowej akumulacji kapitału, ale wprowadzenia innowacji technologicznych. Takich jak te, które oferują internetowi giganci:. Facebook, Amazon, Google, które w stosunkowo krótkim czasie opanowały cały świat. W przeciętnostanie z kolei zjawiska możemy wyjaśniać rozkładem normalnym – tzw. krzywą dzwonową Gaussa. Wielkościami należącymi do tego świata są np. waga czy wzrost człowieka. Wiemy jaki jest ich rozkład w populacji. W ekstremistanie jakiekolwiek modele opisujące rzeczywistość w końcu zawodzą.
W rozumieniu Taleba Czarnym Łabędziem był atak terrorystyczny na WTC 11 września 2001 r. Jednak nie była nim, zdaniem autora, globalna pandemia Covid-19, gdyż wcześniej mieliśmy wiele symptomów i sygnałów ostrzegawczych takiego scenariusza zdarzeń.
Omamieni złudzeniami
Tymczasem Ci, którzy próbują przewidywać, prognozować rzeczywistość – karmią siebie i innych złudzeniami. Aby to udowodnić Nassim Taleb cytuje badania polskich psychologów – Tadeusza Tyszki i Piotra Zielonki, którzy wykazali, że analitycy giełdowi gorzej prognozują przyszłość niż meteorolodzy, z tym że Ci pierwsi są dużo bardziej pewni siebie. Inny opisywany przez autora psycholog Philip Tetlock przeanalizował 27 tysięcy przewidywań wydarzeń politycznych, ekonomicznych i wojskowych wykonanych w ciągu 5 lat przez 300 ekspertów, w tym wielu ekonomistów, i ustalił, że współczynnik błędu znacznie przewyższał mniemanie „fachowców” o własnej rzetelności. Co ciekawe, Tetlock udowodnił, że stopień naukowy nie miał żadnego wpływu na trafność przewidywań – profesorowie z setkami publikacji nie mieli żadnej przewagi nad dziennikarzami. Paradoksalnie, czym sławniejszy był prognosta, tym gorsze były jego przewidywania.
Książka Taleba była niczym zimny prysznic dla wielu ekonomistów i ekspertów rynków finansowych. Napisana jeszcze przed kryzysem finansowym 2008 r., stała się popularna dopiero po nim – i uznana za niemal profetyczną wizję przyszłości, wskoczyła na listy bestsellerów. Do dziś inspiruje ekonomistów, naukowców, ludzi biznesu. Ciekawe, czy sam autor uważa swoją nagłą karierą pisarską za efekt Czarnego Łabędzia?
Kazimierz Żurek
Autor tekstów biznesowych. Pasjonuje się psychologią finansową, ekonomią behawioralną, zachowaniami konsumenckimi. Współautor książki "Psychologiczne uwarunkowania zachowań ekonomicznych". Jego mottem jest cytat z Daniela Kahnemana: "Kiedy analizuje się szczęście, wychodzi na to, że sposób w jaki spędza się czas, jest bardzo ważny."