Gospodarstwo domowe

Gospodarstwo domowe – definicja pojęcia

Jednoznaczne zdefiniowanie pojęcia gospodarstwa domowego jest dość skomplikowane z uwagi na mnogość sposobów definiowania w różnych źródłach. Zgodnie z podstawą prawną, jaka jest ustawa z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2002 r., gospodarstwo domowe to zespół osób spokrewnionych lub niespokrewnionych, zamieszkujących razem i wspólnie utrzymujących się. Dane gospodarstwo domowe może zajmować mieszkanie lub pomieszczenie samodzielnie bądź też dzielić je z innym gospodarstwem domowym. Zgodnie z definicją zawartą w Encyklopedii PWN, gospodarstwo domowe to zespół osób razem zamieszkujących i wspólnie utrzymujących się, w większości połączonych więzami biologicznymi i stanowiących rodziny. Gospodarstwo domowe tworzą również osoby niespokrewnione, ale wspólnie zamieszkujące i utrzymujące się. Osoby samotne, utrzymujące się samodzielnie stanowią jednoosobowe gospodarstwa domowe.

Gospodarstwo domowe – rodzinne i nierodzinne

Gospodarstwa domowe określane są wielokrotnie również mianem gospodarstw rodzinnych. Z uwagi na to konieczne jest podanie definicji rodziny, którą opisuje się jako podstawową jednostkę społeczną, składającą się z rodziców i ich dzieci. Członków rodziny łączą więzi formalnej, wspólnota materialna i mieszkaniowa oraz zespół funkcji, wśród których kluczowe jest wychowanie dzieci i przedłużenia trwania gatunku. W kontekście gospodarstwa domowego występuje również tzw. głową rodziny. Jest to osoba dostarczająca wszystkich lub części dochodów oraz rozporządzająca tymi dochodami.

W skład rodzin wchodzić mogą, poza rodzicami i dziećmi, inne pokolenia – dziadkowie i pradziadkowie oraz wnuki i prawnuki. To oznacza, że w ramach wielopokoleniowych gospodarstw domowych funkcjonują poza rodzicami i dziećmi również inne spokrewnione z nimi osoby.

Oprócz gospodarstw rodzinnych, wyróżnić można gospodarstwa nierodzinne jedno- i wieloosobowe. Osoby mieszkające samotnie lub mieszkające z innymi osobami, ale jednocześnie samodzielnie się utrzymujące, tworzą oddzielne, jednoosobowe gospodarstwa domowe. Gospodarstwami nierodzinnymi wieloosobowymi są gospodarstwa tworzone przez osoby, które nie są powiązane więzami rodzinnymi. Dodatkowo, gospodarstwa domowe można podzielić również z uwagi na miejsce ich funkcjonowania. I tak wyróżnić można gospodarstwa domowe miejskie i gospodarstwa domowe wiejskie.

Gospodarstwo domowe jako podmiot gospodarczy

W gospodarkach rynkowych występują dwa główne podmioty gospodarcze: gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. Gospodarstwo domowe jest w tym znaczeniu konsumentem oraz właścicielem zasobów (środków). Jest aktywnym uczestnikiem procesów gospodarczych, zaś decyzje i działania, jakie podejmuje, wywołują skutki ekonomiczne.

Z tym też wiążą się zasadnicze funkcje gospodarstwa domowego. Jak wskazuje literatura przedmiotu, z perspektywy gospodarstw domowych kluczowa jest konsumpcja, mająca na celu zaspokojenie potrzeb członków rodziny – dostarczanie dachu nad głową oraz środków niezbędnych do przeżycia. Jednocześnie zaspokajanie tych potrzeb związane jest z posiadaniem zasobów materialnych – dóbr właściwych albo kapitału. Z tego powodu wyróżnia się dwie podkategorie funkcji gospodarstwa domowego – funkcję konsumpcyjną i wytwórczo-zaopatrzeniową.

Gospodarstwa, rozumiane jako indywidualne podmioty gospodarujące, są w ty aspekcie przyrównywane do mini przedsiębiorstw. Ich zachowania konsumpcyjne są zależne do potencjału ekonomicznego, który składa się z dochodów pieniężnych, posiadanej nieruchomości i domowej infrastruktury konsumpcyjnej. Gospodarstwa domowe zarządzają tymi zasobami. Gospodarstwa domowe stanowią podstawowy podmiot w gospodarce rynkowej – to one narzucają popyt na dane dobra konsumpcyjne. Jednocześnie są siłą roboczą –  pracując otrzymują dochody, dzięki którym mogą konsumować.

Gospodarstwo wspólne a różne adresy zamieszkania

Zamieszkanie pod jednym adresem nie jest tożsame z prowadzeniem wspólnego gospodarstwa domowego. Jednocześnie osoby, które mają inny adres zamieszkania, mogą prowadzić wspólne gospodarstwo domowe. Do uznania za wspólne gospodarstwo domowe konieczne jest wspólne zaspokajanie potrzeb życiowych. W tym wzajemna ścisła współpraca w załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu.